نشریه 819 برای مهار لرزه

در نظام ساخت‌وساز کشور، رعایت اصول فنی و آیین‌نامه‌های اجرایی یکی از ارکان اصلی تأمین ایمنی، پایداری و کیفیت ساختمان‌هاست. در این میان، نشریه ۸۱۹ با عنوان «راهنمای طراحی سازه‌ای و جزئیات اجرایی دیوارهای غیرسازه‌ای» به عنوان یکی از منابع مهم فنی منتشر شده توسط سازمان برنامه و بودجه، نقش بسیار کلیدی در استانداردسازی طراحی و اجرای دیوارهای غیرسازه‌ای ایفا می‌کند. این دیوارها، هرچند نقش سازه‌ای مستقیم ندارند، اما در صورت طراحی یا اجرای نادرست، می‌توانند در برابر زلزله یا سایر نیروهای جانبی، آسیب‌زا یا حتی خطرناک باشند. این مقاله به بررسی ساختار، اهمیت و محورهای کلیدی نشریه ۸۱۹ می‌پردازد.

اهمیت دیوارهای غیرسازه‌‌ای در ایمنی ساختمان

دیوارهای غیرسازه‌ای شامل دیوارهای داخلی و خارجی‌ای هستند که بارهای ثقلی یا جانبی اصلی ساختمان را تحمل نمی‌کنند. اما به‌دلیل موقعیت و گستردگی آن‌ها در پلان، به‌ویژه در ارتفاع و نزدیکی به راه‌های فرار، تخریب آن‌ها در زلزله می‌تواند موجب صدمات جانی یا انسداد مسیرهای خروج شود.

در سال‌های اخیر، گزارش‌های متعدد از زلزله‌های داخلی و بین‌المللی، حاکی از آن است که بخش عمده‌ای از تلفات یا خسارات غیرسازه‌ای ناشی از دیوارهایی بوده که بدون در نظر گرفتن ضوابط طراحی و اجرای مناسب ساخته شده‌اند. از همین رو، نشریه ۸۱۹ با هدف کاهش این آسیب‌ها، تدوین شده است.

اهداف تدوین نشریه ۸۱۹

نشریه ۸۱۹ با هدف استانداردسازی فرآیند طراحی، کنترل و اجرای دیوارهای غیرسازه‌ای در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله یا باد، تدوین شده است. مهم‌ترین اهداف این سند عبارت‌اند از:

تعیین حداقل ضوابط طراحی سازه‌ای دیوارهای غیرسازه‌ای

ارائه راهکارهایی برای اتصال ایمن دیوار به سازه اصلی

ارائه جزییات اجرایی مناسب جهت افزایش عملکرد لرزه‌ای

ایجاد هماهنگی میان مهندسان معمار، سازه و مجری در پروژه‌ها

ساختار کلی نشریه

نشریه ۸۱۹ از چندین بخش تشکیل شده که هر یک به یکی از ابعاد مهم طراحی و اجرای دیوارهای غیرسازه‌ای می‌پردازد. این بخش‌ها شامل:

• مقدمه و تعاریف: تشریح واژگان کلیدی از جمله دیوارهای غیرسازه‌ای، اتصالات، سیستم‌های مقاوم جانبی و...
• دسته‌بندی دیوارها: شامل دیوارهای بنایی، دیوارهای پیش‌ساخته، دیوارهای خشک (Dry Wall) و...
• ضوابط طراحی: شامل نحوه محاسبه بار جانبی وارده بر دیوار، تعیین مقاومت لازم، و تحلیل عملکردی سیستم
• جزئیات اجرایی: شامل انواع اتصالات توصیه‌شده، نحوه مهار دیوارها، استفاده از نبشی، میلگرد انتظار و...
• ضوابط کنترل و بازرسی: برای اطمینان از تطابق اجرا با نقشه‌ها و مشخصات فنی

ضوابط طراحی لرزه‌ای دیوارهای غیرسازه‌ای

یکی از مهم‌ترین فصل‌های نشریه ۸۱۹، به طراحی لرزه‌ای اختصاص دارد. دیوارهای غیرسازه‌ای باید توانایی تحمل تغییر شکل‌های نسبی طبقات را در زمان وقوع زلزله داشته باشند، بدون آن‌که گسیختگی، افتادن یا شکستن رخ دهد.

در این راستا، توصیه‌های زیر ارائه شده‌اند:

استفاده از اتصالات انعطاف‌پذیر برای دیوارهای سبک

اجتناب از اتصال سخت دو طرفه برای دیوارهای سنگین

پیش‌بینی درزهای حرارتی و لرزه‌ای

لحاظ کردن تغییر مکان نسبی طبقات در طراحی

همچنین در این نشریه تأکید شده است که دیوارها نباید به گونه‌ای اجرا شوند که مانع عملکرد صحیح سازه اصلی در هنگام زلزله شوند.

جزئیات اجرایی پیشنهادی

نشریه ۸۱۹ مجموعه‌ای از جزئیات اجرایی پیشنهادی را برای انواع دیوارها ارائه می‌دهد. به عنوان مثال:

برای دیوارهای بنایی، توصیه می‌شود در فواصل معین از میلگرد افقی و عمودی استفاده شود.

در دیوارهای خشک (مانند کناف)، باید از اتصال‌های مهارشده به کف، سقف و ستون‌ها بهره گرفت.

برای دیوارهای بیرونی، اجرای تمهیدات آب‌بندی، درز انبساط، و مقاوم‌سازی برابر باد از موارد الزامی است.

همچنین نقشه‌هایی استاندارد از نحوه اتصال دیوار به اجزای اصلی سازه مانند تیر و ستون در نشریه گنجانده شده است که اجرای درست آن‌ها باعث افزایش ایمنی و طول عمر مفید سازه می‌شود.

تطبیق با سایر آیین‌نامه‌ها و مقررات ملی

نشریه ۸۱۹ در هماهنگی کامل با مبحث ششم مقررات ملی ساختمان (بارهای وارد بر ساختمان)، مبحث هشتم (اجرا) و مبحث دهم (طراحی سازه‌های فولادی) تدوین شده است. این تطبیق باعث می‌شود که استفاده از این نشریه در کنار سایر آیین‌نامه‌ها، امکان اجرای یکپارچه، ایمن و منطبق با استانداردهای ملی را فراهم آورد.

اما در نهابت

نشریه ۸۱۹ یکی از گام‌های اساسی در جهت ایمن‌سازی و ارتقای کیفیت ساخت‌وساز در کشور است. با وجود آن‌که دیوارهای غیرسازه‌ای مستقیماً نقش سازه‌ای ندارند، اما به دلیل وسعت استفاده و جایگاه آن‌ها در معماری فضا، بی‌توجهی به ضوابط طراحی و اجرای آن‌ها می‌تواند تبعات سنگینی داشته باشد. این نشریه، با ارائه راهنمایی‌های فنی، جزییات اجرایی و روش‌های کنترل، نقشی کلیدی در کاهش خسارات زلزله و افزایش دوام سازه‌ها ایفا می‌کند.

اجرای صحیح توصیه‌های این نشریه نیازمند همکاری نزدیک میان مهندسان طراح، ناظر، معمار و مجری پروژه است. در نهایت، رعایت اصول مطرح‌شده در نشریه ۸۱۹ نه‌تنها یک الزام فنی، بلکه یک تعهد اخلاقی برای حفظ جان و مال ساکنان ساختمان‌هاست.